Μάξιμος ο Γραικός ή ο Έλλην

(Άρτα 1470; – μονή Αγίου Σεργίου, κοντά στη Μόσχα 1556). Θεολόγος και συγγραφέας. Το κοσμικό του όνομα ήταν Μιχαήλ Τριβώλης, Η πολύπλευρη δράση του στη Ρωσία τον κατέστησε γνωστό στην ιστορία ως «φωτιστή των Ρώσων». Καταγόταν από εύπορη οικογένεια λακωνικής καταγωγής και σε πολύ νεαρή ηλικία εγκατέλειψε την Άρτα για να συμπληρώσει τις σπουδές του, αρχικά στην Κέρκυρα και κατόπιν στην Ιταλία (1489). Κατά την παραμονή του στα κυριότερα πνευματικά κέντρα της Αναγέννησης (Φεράρα, Φλωρεντία, Μιλάνο, Βενετία, Πάντοβα), ο Μ. συνδέθηκε τόσο με τους κορυφαίους εκπροσώπους του ιταλικού ουμανισμού (Άγγελο Πολιτσιάνο, Μαρσίλιο Φιτσίνο, Άλδο Μανούτιο, Πίκο ντέλα Μιράντολα) όσο και με τους Έλληνες λόγιους της διασποράς (Ιανό Λάσκαρη, Αρσένιο Αποστόλη κ.ά.). Η προσωπικότητα που άσκησε τη σημαντικότερη επιρροή στο πνεύμα του ήταν ο περιβόητος ιεροκήρυκας Ιερώνυμος Σαβοναρόλα. Παρασυρμένος από το έξαλλο κήρυγμα του, ο Μ. έγινε μοναχός σε μια μονή Δομινικανών στη Φλωρεντία, αλλά παρέμεινε ανικανοποίητος πνευματικά. Απογοητευμένος από τη νέα του ζωή, εγκατέλειψε την Ιταλία το 1505 και εγκαταστάθηκε στην αγιορείτικη μονή του Βατοπεδίου. Εκεί έζησε δέκα χρόνια αφάνειας, αφοσιωμένος στη μελέτη και την πνευματική του ανασυγκρότηση. Το 1516, μία ομάδα απεσταλμένων του τσάρου Βασιλείου Γ’ έφτασε στο Άγιο Όρος αναζητώντας έναν δόκιμο μεταφραστή ελληνικών βιβλίων. Ο M., αν και δεν ήξερε τη σλαβονική, υποδείχθηκε από τους προϊσταμένους του ως το πιο κατάλληλο πρόσωπο για το έργο που ανέθετε ο Ρώσος ηγεμόνας, δηλαδή την αναθεώρηση των σλαβονικών εκκλησιαστικών βιβλίων με βάση τα ελληνικά πρωτότυπα. Ο Μ. έφτασε στη Μόσχα το 1518, ξεκινώντας το πιο γόνιμο και πιο περιπετειώδες στάδιο της ζωής του. Στην αρχή όλοι τον περιέβαλλαν με εκτίμηση και σεβασμό, αργότερα όμως έγινε στόχος βίαιων επιθέσεων από σημαίνοντες Ρώσους κληρικούς, οι οποίοι αδυνατούσαν να ανεχτούν την κριτική διάθεση του Μ. απέναντι σε κάθε τι ρωσικό. Μετά την ανάμειξή του Μ. στις εσωτερικές διενέξεις της ρωσικής Εκκλησίας, το 1525 ο Μ. καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη ύστερα από μια παρωδία δίκης, με την κατηγορία της αίρεσης και της νόθευσης των ιερών κειμένων. Από τότε και μέχρι τον θάνατό του παρέμεινε έγκλειστος σε διάφορα μοναστήρια της Ρωσίας. Ευτυχώς, από το 1533 και έπειτα μπορούσε να γράφει και να δέχεται φίλους και μαθητές του, στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο πρίγκιπας Ανδρέας Κούρμπσκι, ίσως ο πιο αξιόλογος Ρώσος συγγραφέας του 16ου αι. Το συγγραφικό έργο του Μ. υπήρξε μεγάλο: ηθικοδιδακτικοί λόγοι, θεολογικές πραγματείες, ερμηνευτικά υπομνήματα σε εκκλησιαστικά βιβλία, πολλές μεταφράσεις Ελλήνων Πατέρων στα ρωσικά και το πρώτο στην ιστορία ελληνολατινορωσικό λεξικό. Εξίσου σημαντική ήταν και η συμβολή του στη διόρθωση των εκκλησιαστικών βιβλίων, έργο για το οποίο ο Μ. θεωρείται ο εισηγητής των μεθόδων της φιλολογικής κριτικής στην ιστορία της ρωσικής φιλολογίας. Μετά τον θάνατό του δικαιώθηκε και ανακηρύχθηκε άγιος επίσημα το 1988. Οι ιδέες που υποστήριξε ο Μ. για την αναμόρφωση της ρωσικής Εκκλησίας και κοινωνίας τον οδήγησαν στη φυλακή, όμως υπήρξαν η αφετηρία ζυμώσεων και κινημάτων που κατέληξαν σε μία οδυνηρή, αλλά γόνιμη πνευματική και κοινωνική κρίση των μέσων του 17ου αι. για τη Ρωσία. Θύμα της τότε υπήρξε ο μεγάλος μεταρρυθμιστής πατριάρχης Μόσχας Νίκων, που μπορεί να θεωρηθεί ως ο γνησιότερος πνευματικός απόγονος του Μάξιμου.